دورسنجی
در چند دهه ی اخیر، زمین شناسان از عکس های هوایی برای آغاز فعالیت های اکتشافی استفاده می کردند. ولی از زمانی که تکنولوژی عکس های هوایی با کیفیت بالا با به فضا فرستادن ماهواره ی لندست1(Landsat1) در سال 1972 در اختیار زمین شناسان قرار گرفت، آنها نیز با استفاده از این عکس ها به جستجوی کانسارهای معدنی- به غیر از آنهایی که در زیر پوشش های گیاهی متراکم و یا پوشش رسوبات مدفون شده اند- می پردازند. از این نوع داده ها، نقشه های ژئوشیمیایی، ژئوفیزیکی و سایر داده ها نیز در دسترس است. نرم افزارهای GIS و تکنیک های گوناگون تفسیر در نرم افزارهای سنجش از دور، امکان تلفیق نقشه های گوناگون با یکدیگر را به آسانی میسر می سازد. امروزه از عکس های تفسیر شده در پروژه های اکتشافی، فراوان استفاده می شود.
همان طور که ذکر شد در سال 1972 اولين سري ماهواره هاي لندست با دوربين و سنجنده هاي RBV ، MSS و TM در چهار و هفت باند توسط ايالات متحده آمريكا در مدار زمين قرار گرفته و تصاوير حاصله در اختيار هزاران محقق قرار داده شد. از اين مرحله كه تصويربرداري از حالت آنالوگ خارج و بصورت رقومي درآمد، دريچه اي جديد براي پردازش تصاوير و نهايتاً تعبير و تفسير آنها به روي بشر گشوده شد.
تعریف سنجش از دور
بطوركلي Remote Sensing يا سنجش از دور را ميتوان تكنولوژي كسب اطلاعات و تصويربرداري از زمين با استفاده از تجهيزات هوانوردي مثل هواپيما، بالن يا تجهيزات فضايي مثل ماهواره ناميد. به عبارت ديگر سنجش از دور علم و هنر بدست آوردن اطلاعات در مورد هر موضوع تحت بررسي به وسيله ابزاري است كه در تماس فيزيكي با آن نباشد. در اين روش بدون تماس فيزيکي و تنها با مشاهده و اندازه گيري يک شئي يا پديده زميني از فاصله دور مي توان اطلاعات قابل توجهي در مورد آن بدست آورد. مزيت برتر اطلاعات ماهواره اي نسبت به ساير منابع اطلاعاتي، پوشش تكراري آنها از نواحي معين با فاصله زماني مشخص است. در سنجش از دور، انتقال اطلاعات با استفاده از تشعشعات الکترو مغناطيس(EMR) انجام مي گيرد.
سنجش از دور، تکنيکي است که ثبت انرژي الکترومغناطيس را در طول موج هاي مختلف امکان پذير مي سازد. بنابراين یک مزيت سنجش از دور را مي توان شناسايي يک محدوده وسيع با دقت و سرعت بالا و هزينه هاي کم عنوان کرد. با تجزيه و تحليل داده هايي که از اين طريق بدست مي آيند مي توان اطلاعات مفيدي توليد نمود که تلفيق آن ها با داده هاي ديگر مي تواند در پي جويي مواد معدني و پديده هاي زميني سودمند باشد. امروزه از روش هاي دورسنجي در جهان استفاده زيادي مي شود که يکي از مهمترين آن ها پي جويي و اکتشاف منابع و ذخاير معدني است.
کاربرد سنجش از دور در شاخه های مختلف زمین شناسی:
انواع ساختارهای زمین شناسی مثل چین خوردگی ها، درزه ها، شکستگی ها و به طور کلی خط واره ها در داده های سنجش از دور قابل مطالعه هستند.
در اکتشاف نفت: سنجش از دور یکی از روشهای مورد استفاده در اکتشاف نفت است.
اولین قدم برای اکتشاف نفت تعیین تله های نفت گیر مناسب در مناطق نفت خیز است.
دو نوع تله نفتی وجود دارد:
- یکی از نوع ساختاری مثل چین ها و یا گسل ها
- دوم از نوع چینه شناسی مثل تله هایی که بوسیله تغییر رخساره در فرآیند رسوبگذاری ایجاد می شوند.
از سنجش از دور به منظور شناسایی ساختارهای طاقدیسی، گنبدها، گلسها و زونهای شکستگی که تشکیل تله های نفتی ساختاری را می دهند استفاده می شود.
برای مطالعه اشکال زمین شناسی خاص، زهکشی خاک و پوشش گیاهی که می توانند نشانه ای برای شناخت تله های نفتی احتمالی باشند از دورسنجی استفاده می شود.
گاهی در تله های نفتی که در واحدهای چینه شناختی عمیق هستند، نشت مواد هیدروکربنی در سطح زمین باعث ایجاد تغییراتی در سطح زمین و دگرسانی های خاص و آنومالی های ژئوبوتانی می شوند.
با استفاده از سنجش از دور چندطیفی به مطالعه خصوصیات طیفی این تغییرات سطحی پرداخته می شود.
در اکتشاف آبهای زیرزمینی: در حدود سه دهه است که از سنجش از دور برای اکتشاف آبهای زیرزمینی استفاده می شود.
ادغام داده های سنجش از دور با داده های زمین شناسی صحرایی و ژئوفیزیک در GIS برای اکتشاف آبهای زیرزمینی معمول است.
برای اکتشاف آبهای زیرزمینی اشکال سطحی گوناگونی در تصاویر سنجش از دور قابل مشاهده است:
اشکالی که مستقیما در ارتباط با آبهای زیرزمینی هستند: چشمه ها، دریاچه ها، رطوبت سطحی خاک و پوشش گیاهی نابهنجار.
اشکالی که غیر مستقیم مربوط به آبهای زیرزمینی هستند: وضعیت توپوگرافی منطقه، سیستم درزه ها و شکستگی ها، تخلخل و نفوذپذیری سنگ و خاک.
کاربرد سنجش از دور در زمین شناسی و معدن
امروزه تكنولوژي سنجش از دور و علم و فن استفاده از تصاوير ماهواره اي در زمينههاي مختلف اكتشاف معادن، شناسايي جنس سنگها، شناسايي گسلها، شناسايي گونههاي مختلف گياهي، تهيه نقشه و مدل رقومي ارتفاعي زمين و … فراگير و شناخته شده ميباشد. يكي از مهمترين موارد استفاده از دادههاي سنجش از دور در زمينشناسي در خصوص مطالعات زمين ساخت ناحيهاي و منطقهاي ميباشد زيرا با توجه به پوشش وسيع دادههاي سنجش از دور اين مهم امكان پذير است، چنانچه تا كنون با استفاده از دادههاي دورسنجي اطلاعات بسيار سودمندي دراين زمينه از قبيل الگوهاي ساختاري در فلات ايران ارائه گرديده است.
نقش سنجش از دور در اکتشاف کانسارها
- نقشه برداری از واحدهای سنگ شناسی، چینه شناسی، خط واره های بزرگ و روندهای ساختاری در طول نواحی که احتمال کانسارسازی وجود دارد.
2. نقشه برداری الگوهای ساختاری و شکستگی های محلی که ممکن است تشکیل دهنده کانسارهای خاص باشند.
3. شناسایی مناطق دگرسان شده مرتبط با توده های کانسار
4. تهیه اطلاعات زمین شناسی پایه با استفاده از داده های سنجش از دور
مزاياي استفاده از داده هاي ماهواره اي
نکات مثبت استفاده از داده هاي ماهواره اي در تحليل و تفسير و استفاده آن در امر اکتشاف عبارتند از:
ميدان ديد گسترده و فرا منطقه اي
پوشش تكراري تصاوير از نواحي معين با فاصله زماني مشخص
چند باندي بودن داده هاي ماهواره ای
توانايي بارزسازي و فراهم نمودن تصاوير رنگي جهت انجام مهمترين کارهاي صحرايي مانند تعيين موقعيت زون هاي آلتراسيون و تعيين موقعيت قرارگيري و مسير يابي.
توانايي تلفيق سنجش از دور (RS) و سيستم اطلاعات جغرافيايي(G.I.S.)
تهيه نقشه هاي موضوعي مورد نياز كاربران خاص و تسهيل تهيه نقشه ها و روز آمد نمودن آنها
امکان نقشه برداري زمين ساختاري و سنگ شناسي
..
مطالب کاملتر پیرامون علم سنجش از دور و کاربرد آن در اکتشاف کانسارها را اینجا ببینید
سوران قادری