نمونه برداری
در ژئوشيمي اکتشافي سه بخش اساسي وجود دارد که شامل نمونه برداري، تجزيه نمونه ها و تفسير نتايج مي باشد که در اين بين نمونه برداري صحيح از اهميت خاصي برخوردار است. نظر به تشخيص آنومالي هاي واقعي و تمييز انواعي که به نهشته هاي کانساري مرتبط هستند، لازم است جزء ثابتي از رسوبات آبراهه اي و يا کاني سنگين مورد آزمايش قرار گيرد.
اقدامات اساسی اولیه در تشخیص تمرکز عناصر، انتخاب روش نمونه برداری مناسب است. پس از آن با بررسی موارد ضروری که در اینجا توضیح داده می شود، در مورد سه بخش اساسی نمونه برداری، تعداد نمونه ها(فواصل نمونه برداری) و حجم (وزن) نمونه، می توان تصمیم مناسبی اتخاذ کرد. ولی قبل از انتخاب روش مناسب نمونه برداری و تجزیه شیمیایی نمونه ها توجه به موارد زیر ضروری است :
1- نوع پراکندگی ژئوشیمیایی عناصر موجود در محل مورد بررسی
2- نوع اکتشافات ( اکتشافات دقیق یا پی جوئی عمومی)
3- بهترین و موثرترین روش نمونه برداری
4- بهترین فاصله نمونه برداری ( طراحی شبکه نمونه برداری)
5- عناصر مورد تجزیه و موثرترین روش های تجزیه مورد استفاده
6- حد بالای مقدار زمینه غلظت عناصر در منطقه مورد بررسی
7- صرفه اقتصادی روش مورد استفاده
8- ویژگی های زمین شناختی کانسار مورد اکتشاف
9- میزان حلالیت اجزاء کانسار
10- عنصر یا عناصر مورد اکتشاف و انتخاب عناصر نشانه مناسب.
پس از دانستن مبانی، مانند کانی در برگیرنده عنصر مورد اکتشاف، سنگ حاوی این کانی ها چینه شناسی و زمین شناسی در برگیرنده این سنگ ها، میزان مقاومت سنگ ها در برابرهوازدگی، فرسایش و انحلال، خواص فیزیکی و شیمیایی و قدرت تحرک و میزان مهاجرت عنصر حائز اهمیت است. معمولأ هرچه وزن اتمی و شعاع اتمی یک عنصر زیاد باشد، تحرک کمتری دارد و از کانسار دور نمی شود. در صورت متحرک بودن، عناصر می توانند فاصله زیادی را از منبع طی کنند و دور شوند. آنگاه سنگ های منطقه مورد مطالعه باید از نظر ترکیب شیمیایی ( بازی یا اسیدی )، داشتن ترکیب یکنواخت یا غیر یکنواخت و بافت فیزیکی ( درشت دانه یا ریز دانه ) بررسی شوند.
انواع نمونه برداری
نمونه برداری در اکتشافات ژئوشیمیایی می تواند از مواد جامد ( سنگ، رسوبات و خاک )، مایع ( آب) و گاز( هوا) یک منطقه مورد مطالعه انجام شود. با توجه به نوع مقیاس اکتشافی و محیط در برگیرنده هاله اولیه یا ثانویه ژئوشیمیایی می توان نمونه مناسب برداشت کرد. مثلأ در اکتشافات ژئوشیمیایی با مقیاس تفضیلی ترجیح داده می شود از هاله های اولیه ( سنگ های منطقه ) نمونه برداری شود، ولی در اکتشافات ژئوشیمیایی ناحیه ای معمولأ از هاله های ثانویه (رسوبات رودخانه ای، آبرفت، یخرفت، شیب رفت، خاک و آب و گاز) نمونه برداری می شود.
سیستم نمونه برداری
معمولأ برای نمونه برداری از روش برنامه ریزی شده یا تصادفی استفاده می کنند. در روش برنامه ریزی شده، منطقه مورد مطالعه را به سلول های مشخص تقسیم می کنند و از هر سلول یک یا چند نمونه بر می دارند. از روش برنامه ریزی شده معمولأ در محل هایی استفاده می شود که رخنمون واحد های سنگی خوب، یکدست و غیر تکتونیزه باشد. تعداد نمونه های هر سلول نیز به دقت روش اکتشافی، تنوع واحد های سنگی یا کانی سازی و حتی میزان هزینه ها بستگی دارد. روش تصادفی در مناطق ناشناخته، دارای پوشش وسیع و با هدف اکتشافات عمومی مورد استفاده قرار می گیرد. در این روش نمونه ها را از محل رخنمون های احتمالی، به ازای هر چند قدم و … بر می دارند. در هر صورت محل نمونه ها را باید روی نقشه های توپوگرافی یا عکس های هوایی مورد استفاده مشخص کرد.
با این حال یک سیستم نمونه برداری اصولی باید حداقل از سه ویژگی عمومی زیر برخوردار باشد:
1- با توجه به مقیاس نقشه باید نمونه برداری طوری صورت گیرد که فاصله نمونه ها ( چگالی نمونه برداری) روی نقشه کمتر از یک سانتی متر نباشد.
2- نمونه برداری باید طوری باشد که نتایج تجزیه شیمیایی نمونه ها نشان دهنده هر کدام از واحد های زمین شناسی مورد بررسی باشد.
3- نمونه برداری در برگیرنده ویژگی مناطق کانی سازی باشد.
طراحی شبکه نمونه برداری نیز معمولأ با توجه به سنگ های منطقه، همبری های واحد زمین شناسی، دگرسانی ها، گسل ها، اطلاعات حاصل از نمونه برداری های قبلی و حتی نقشه های ژئوفیزیکی انجام می گیرد. معمولأ در چنین محل هایی چگالی نمونه برداری افزایش می یابد.
/سوران قادری/
